معامله اسپات چیست ؛ اهمیت، کاربرد و انواع آن

تا به حال فکر کرده‌اید زمانی که ارز دیجیتال خریداری می‌کنید، دقیقاً چه نوع معامله‌ای انجام می‌دهید؟ این معامله که به عنوان «معامله اسپات» شناخته می‌شود، ساده‌ترین روش برای شروع معامله است.

در ادامه یاد می‌گیریم که معامله اسپات چیست، چه انواعی دارد، مزایا و معایبش چیست و چطور می‌توان ریسک آن را مدیریت کرد. پیشنهاد می‌کنم تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

معامله اسپات چیست؟

معامله اسپات (Spot Trading) ساده‌ترین شکل معامله است که برای کاربران تازه‌وارد نقطه شروع مناسبی است؛ در این روش خرید و فروش با قیمت لحظه‌ای بازار انجام می‌شود و تسویه نیز بلافاصله است. به زبان ساده‌تر، وقتی شما یک ارز دیجیتال از صرافی خریداری می‌کنید و همان لحظه مالک آن می‌شوید، در حال انجام معاملات اسپات هستید.

اسپات در بازار ارزهای دیجیتال

در بازار ارز دیجیتال، اسپات تریدینگ به این معناست که شما یک رمز ارز مثل بیت کوین، اتریوم یا تتر را با قیمت لحظه‌ای بازار خرید و فروش می‌کنید و مالکیت آن بلافاصله به کیف پول شما منتقل می‌شود. برخلاف معاملات فیوچرز که دارایی واقعی جا‌به‌جا نمی‌شود، در معاملات اسپات شما صاحب رمز ارز می‌شوید و می‌توانید آن را نگه دارید، انتقال دهید یا استفاده کنید.

برای اینکه دقیق‌تر متوجه شویم مفهوم اسپات چیست، با یک مثال ادامه می‌دهیم:

وقتی در صرافی جفت‌ارز BTC/USDT خریداری می‌کنید، در واقع با تتر، بیت‌کوین می‌خرید و بلافاصله به کیف پول شما منتقل می‌شود. این معامله مستقیم و بدون اهرم انجام شده و هیچ تعهدی برای شما در آینده ندارد. استراتژی اسپات برای سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال به صورت بلندمدت و کوتاه‌مدت، بدون ریسک لیکویید شدن، مناسب است.

بازار اسپات چگونه کار می‌کند؟

بازار اسپات (Spot Market) در بسیاری از صرافی‌های متمرکز از سازوکار Order Book استفاده می‌کند. در این سیستم، معامله‌گران سفارش خرید یا فروش خود را با قیمت مورد نظر ثبت می‌کنند و این دفتر به‌صورت لحظه‌ای سفارش‌های خرید (Buy Orders) و فروش (Sell Orders) را نمایش می‌دهد. 

• هر سفارش شامل قیمت و حجم است.
• سفارش‌های خرید از قیمت بیشتر به کمتر مرتب می‌شوند.
• سفارش‌های فروش از قیمت کمتر به بیشتر مرتب می‌شوند.

وقتی قیمت پیشنهادی خریدار با قیمت درخواستی فروشنده مطابقت پیدا کند، معامله انجام شده و دارایی بین دو طرف معامله منتقل می‌شود.

نقش خریداران و فروشندگان

• خریداران (Bidders): کسانی هستند که حاضرند یک دارایی را در قیمت مشخصی بخرند.
• فروشندگان (Askers): افرادی که دارایی دارند و قیمت خاصی را برای فروش تعیین می‌کنند.

در بازار اسپات، خریداران و فروشندگان باعث ایجاد نقدینگی (Liquidity) می‌شوند. هرچه تعداد سفارش‌های فعال یک رمز ارز بیشتر باشد، بازار اسپات آن دارایی، عمیق‌تر خواهد بود.

نحوه اجرای سفارش

 سفارش‌ها در دو دسته اصلی قرار می‌گیرند:

• سفارش محدود (Limit Order): معامله‌گر قیمت مشخصی را تعیین می‌کند و منتظر می‌ماند تا بازار به آن قیمت برسد.
• سفارش آنی (Market Order): معامله‌گر با قیمت فعلی بازار معامله را به صورت آنی انجام می‌دهد. 

انواع کارمزدها

بیشتر صرافی‌های ارز دیجیتال از مدل میکر و تیکر استفاده می‌کنند:

• میکر (Maker): کارمزد سفارشی که بلافاصله اجرا نشده و فقط به دفتر سفارشات (Order Book) اضافه می‌شود. مثلاً شما سفارش فروش بیت‌کوین با قیمت بالاتر از قیمت فعلی بازار ثبت می‌کنید. این سفارشات باعث افزایش نقدینگی بازار می‌شوند؛ به همین دلیل کارمزد پایین‌تری دارند.
• تیکر (Taker): کارمزد سفارشی که با یک سفارش موجود تطبیق پیدا می‌کند و بلافاصله اجرا می‌شود. مثلاً شما سفارش خرید با قیمت فعلی بازار باز می‌کنید. این سفارشات به دلیل خارج کردن نقدینگی از بازار کارمزد بیشتری دارد.

انواع بازار اسپات

بازار اسپات با توجه به نحوه اجرا، نوع پلتفرم و شیوه تطبیق سفارشات، انواع مختلفی دارد و هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند:

• بازار اسپات متمرکز
• بازار اسپات غیر متمرکز
• بازار اسپات OTC

در ادامه به بررسی ویژگی، مزایا و معایب هرکدام از این بازارها می‌پردازیم.

بازار اسپات متمرکز

در بازار اسپات متمرکز (Centralized Spot Market)، معاملات از طریق یک نهاد واسطه مانند صرافی متمرکز (CEX) انجام می‌شود. در این مدل، صرافی نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را ایفا می‌کند، سفارش‌ها را تطابق می‌دهد و امنیت و تسویه معاملات را تضمین می‌کند. صرافی‌هایی مثل بایننس (Binance)، کوین بیس (Coinbase) و صرافی‌های ایرانی نمونه‌هایی از بازار اسپات متمرکز هستند.

ویژگی‌ها:

• تمام سفارش‌های خرید و فروش کاربران در دفتر سفارشات (Order Book) ثبت می‌شود و صرافی به‌صورت خودکار سفارش‌ها را تطبیق می‌دهد.
• دارایی‌ها پس از خرید در کیف‌پول داخلی صرافی نگهداری می‌شود؛ البته امکان انتقال آن به کیف‌پول شخصی کاربر نیز وجود دارد.
• صرافی‌های متمرکز برای ارائه خدمات نیاز به تایید هویت دارند.
• بابت هر معامله درصدی به عنوان کارمزد توسط صرافی دریافت می‌شود.

مزایا:

• نقدشوندگی بالا
• رابط کاربری ساده
• پشتیبانی و امنیت

معایب:

• ریسک متمرکز بودن: در صورت هک یا مشکل فنی، دارایی کاربران می‌تواند در خطر باشد.
• کنترل توسط نهاد واسطه: در این بازار شما به صرافی اعتماد می‌کنید و خبری از ساختار غیر متمرکز بلاکچین نیست.

بازار اسپات غیر متمرکز

در بازار اسپات غیرمتمرکز (DEX Spot Market)، معاملات بدون واسطه و به‌صورت همتا به همتا (P2P) بین کاربران انجام می‌شود و هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد. همه‌چیز از طریق قراردادهای هوشمند روی بلاک چین انجام شده و کاربران مالک واقعی دارایی‌ خود هستند. شناخته‌شده‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) یونی سواپ (Uniswap)، پنکیک سواپ (PancakeSwap) و dYdX هستند.

ویژگی‌ها:

• صرافی‌های غیر متمرکز به جای استفاده از دفتر سفارشات (Order Book) از استخرهای نقدینگی استفاده می‌کنند و قیمت‌گذاری با الگوریتم AMM انجام می‌شود.
• صرافی‌های غیرمتمرکز بدون نیاز به احراز هویت (KYC) به کاربران خدمات می‌دهند.
• معاملات بدون واسطه انجام شده و قابل ردیابی روی بلاک چین است.
• کاربران دارایی را در کیف‌پول شخصی خود نگهداری می‌کنند و معامله از طریق امضای دیجیتال انجام می‌شود.

مزایا:

• کنترل کامل دارایی توسط کاربر
• بدون نیاز به ثبت‌نام و KYC
• مقاوم در برابر مسدودسازی یا کنترل

معایب:

• نقدشوندگی کمتر: در استخرهای نقدینگی با حجم پایین، ممکن سفارشات در قیمت متفاوتی انجام شوند و اسلیپیج (Slippage) رخ دهد.
• کارمزد شبکه: هزینه گس یا کارمزد تراکنش در بلاکچین‌هایی مثل اتریوم می‌تواند بالا باشد.
• رابط کاربری پیچیده: کار با کیف پول و قراردادهای هوشمند برای کاربران تازه‌کار ساده نیست.

بازار اسپات OTC

در بازار اسپات OTC یا بازار خارج از صرافی (Over-The-Counter)، معاملات مستقیم و خصوصی بین دو طرف انجام می‌شود. این نوع بازار بیشتر برای معاملات با حجم بالا یا خاص به‌کار می‌رود که ممکن است اجرای آن در بازار عمومی باعث ایجاد نوسانات شدید قیمتی شود.

ویژگی‌ها:

• خارج از دفتر سفارشات: معاملات در Order Book وارد نمی‌شود.
• قیمت توافقی: خریدار و فروشنده بر سر قیمت و شرایط معامله توافق می‌کنند.
• تسویه خصوصی: پرداخت به صورت تسویه مستقیم بین طرفین یا از طریق واسطه‌های قابل اعتماد انجام می‌شود.
• مناسب سرمایه‌گذاری نهادی: معامله‌گران با حجم بالا از بازار OTC استفاده می‌کنند تا بدون تاثیرگذاری روی قیمت بازار، معامله کنند.

مزایا:

• مناسب برای ترید با حجم بالا
• انعطاف‌پذیری در قیمت
• حفظ حریم خصوصی

معایب:

• برای کاربران عادی در دسترس نیست
• نیاز به اعتماد به طرف مقابل یا واسطه دارد
• نسبت به سایر بازارها شفافیت کمتری دارد

مدیریت ریسک در معاملات اسپات

به طور کلی اسپات تریدینگ، ریسک کمتری نسبت به سایر معاملات دارد؛ اما این به معنای بدون ریسک بودن آن نیست. رعایت این نکات در معامله اسپات ضروری است:

• تعیین حد ضرر: بازار ممکن است وارد روند نزولی شود و دارایی شما را مدت‌ها در ضرر نگه دارد؛ بنابراین استفاده از استاپ لاس (Stop-loss) از ضررهای بزرگ‌تر جلوگیری می‌کند.
• عدم ورود بعد از پامپ یا ATH: بسیاری از کاربران زمانی که دارایی رشد شدیدی را تجربه می‌کند (پامپ) یا تشکیل سقف تاریخی جدید (ATH) وارد معامله اسپات می‌شوند، درحالی‌که ممکن است اصلاح قیمت به زودی اتفاق بیفتد. 
• تنوع سبد سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاری فقط در یک دارایی، ریسک سیستماتیک را افزایش می‌دهد، بهتر است سبدی متنوع، ترکیبی از رمز ارزهایی با حجم بالا (مثل بیت کوین، اتریوم، سولانا و..) و رمز ارزهای جدید اما قابل تحلیل داشته باشید.
• بررسی نقدشوندگی: قبل از خرید رمز ارز، حجم معاملات و عمق بازار آن را بررسی کنید. ورود به بازارهایی با نقدشوندگی پایین ممکن است باعث اسلیپیج شود.
• ترکیب تحلیل تکنیکال و فاندامنتال: ترکیب تحلیل تکنیکال (برای ورود و خروج بهینه) و تحلیل فاندامنتال (برای تشخیص پروژه‌های قوی) اهمیت زیادی دارد.

تفاوت معامله اسپات با دیگر انواع معاملات

در ادامه، تفاوت اسپات و فیوچرز، مارجین تریدینگ و معاملات OTC را بررسی می‌کنیم:

تفاوت اسپات و فیوچرز

• مالکیت دارایی: در معامله اسپات، شما مالک واقعی دارایی می‌شوید؛ اما در فیوچرز، فقط قراردادی برای پیش‌بینی قیمت آینده می‌خرید و مالک دارایی نیستید.
• تسویه معامله: در اسپات، تسویه به‌صورت آنی انجام می‌شود و دارایی بلافاصله به کیف‌پول منتقل می‌شود؛ اما در فیوچرز، تسویه در آینده و طبق قرارداد انجام می‌گیرد.
• لوریج: معامله اسپات بدون لوریج انجام می‌شوند؛ اما در فیوچرز می‌توانید از اهرم‌های بالا استفاده کنید که سود و زیان را چندین برابر می‌کند.
• ریسک لیکویید شدن: در اسپات، چون از سرمایه واقعی خود استفاده می‌کنید، خطر لیکویید شدن وجود ندارد؛ اما در فیوچرز، اگر بازار برخلاف جهت شما حرکت کند، ریسک لیکویید شدن سرمایه وجود دارد.
• کاربرد: در اسپات برای سرمایه‌گذاری بلندمدت و خرید واقعی دارایی مناسب‌ هستند؛ درحالیکه در فیوچرز ابزار نوسان‌گیری و پوشش ریسک هستند.
• کارمزد: در اسپات، فقط یک‌بار هنگام خرید یا فروش کارمزد پرداخت می‌شود و هزینه پنهانی ندارد؛ اما در فیوچرز علاوه بر کارمزد، لازم است هزینه‌ فاندینگ ریت هم پرداخت یا دریافت کنید.

تفاوت اسپات و مارجین تریدینگ

• استفاده از لوریج: در اسپات تریدینگ تنها با سرمایه خود معامله می‌کنید و مالک واقعی دارایی هستید؛ اما در مارجین تریدینگ با قرض گرفتن سرمایه از صرافی معامله می‌کنید و در معرض ریسک لیکویید شدن قرار می‌گیرید.
• مالکیت دارایی: در اسپات تریدینگ، پس از خرید، دارایی به کیف پول شما منتقل می‌شود و مالکیت کامل آن را دارید؛ اما در مارجین تریدینگ، بخشی از دارایی با سرمایه قرضی تامین شده و مالکیت واقعی آن تا بازپرداخت کامل تضمین‌شده نیست.
• ریسک لیکویید شدن: در اسپات تریدینگ، چون از سرمایه خود استفاده می‌کنید، خطر لیکویید شدن وجود ندارد؛ اما در مارجین تریدینگ، اگر بازار خلاف جهت شما حرکت کند، ممکن است موجودی‌تان لیکویید شود.
• کاربرد: در اسپات تریدینگ، هدف خرید واقعی دارایی و نگهداری بلندمدت آن برای سرمایه‌گذاری است؛ اما مارجین تریدینگ بیشتر برای نوسان‌گیری کوتاه‌مدت با سود بالا استفاده می‌شود.

تفاوت اسپات با معاملات OTC

• نحوه انجام معامله: در استراتژی اسپات، سفارش‌ها وارد دفتر سفارشات شده و با قیمت بازار اجرا می‌شوند؛ اما در معاملات OTC، خرید و فروش مستقیماً بین دو طرف یا از طریق بروکر انجام شده و در دفتر سفارشات ثبت نمی‌شود.
• شفافیت قیمت: در استراتژی اسپات، قیمت‌ها لحظه‌ای هستند و معامله با بهترین قیمت بازار انجام می‌شود؛ اما در OTC قیمت به‌صورت توافقی بین دو طرف تعیین می‌شود و بسته به حجم و شرایط ممکن است متفاوت باشد.
• حجم معاملات: در استراتژی اسپات، سفارش‌های بزرگ ممکن است باعث اسلیپیج شده و بازار را تحت تاثیر قرار دهند؛ اما معاملات OTC برای حجم‌های بالا طراحی شده‌اند تا بدون تاثیر مستقیم بر قیمت بازار انجام شوند.
• کارمزد و سرعت: در معاملات اسپات، کارمزد مشخص است و سفارش‌ها به‌سرعت اجرا می‌شوند. در معاملات OTC، کارمزد می‌تواند توافقی باشد؛ اما اجرای معامله زمان‌بر است.
• نقدشوندگی: در معاملات اسپات، نقدشوندگی بالاست چون سفارش‌ها در بازار عمومی ثبت می‌شوند و سریع تطبیق پیدا می‌کنند؛ اما در معاملات OTC نقدشوندگی به توان مالی طرف مقابل بستگی دارد، هرچند برای معاملات بزرگ مناسب‌تر است.

مزایا و معایب معاملات اسپات

در ادامه مزایا و معایب اسپات تریدینگ را بررسی می‌کنیم:

مزایای معامله اسپات

• در معاملات اسپات، دارایی واقعی دریافت می‌کنید و مالکیت کامل آن در اختیار شماست.
• تسویه معاملات به‌صورت آنی انجام می‌شود.
• خطر لیکویید شدن وجود ندارد و ریسک پایین‌تری دارد.
• برای سرمایه‌گذاری بلندمدت مناسب است.

معایب معامله اسپات

• برای کسب سود بالا به سرمایه بیشتری نیاز دارید.
• در بازارهای نزولی نمی‌توانید از کاهش قیمت سود کنید.
• نوسانات بازار ممکن است به صورت کوتاه مدت باعث زیان شما شود.

جمع بندی

در این مقاله بررسی کردیم معامله اسپات چیست و چگونه انجام می‌شود؛ اما آیا برای شما مناسب است؟ انتخاب استراتژی اسپات در میان انواع معاملات به سطح دانش، هدف مالی و میزان ریسک‌پذیری شما بستگی دارد. اگر دید میان‌مدت تا بلندمدت دارید و ترجیح می‌دهید با ریسک کمتر وارد بازار شوید، معاملات اسپات برای شما مناسب هستند. توجه کنید این معاملات نیز بدون ریسک نیستند، بنابراین با تحلیل و استراتژی وارد بازار شوید.